Gezond en matig eten en geregeld doen aan lichaamsbeweging is lang niet altijd voldoende om te komen tot overgewicht de baas te worden. Verantwoord en effectief afslanken en vervolgens op het gewenste gewicht blijven, is lastig, ook als je over de nodige wilskracht beschikt. Het beruchte jojo-effect zou weleens onder andere te maken kunnen hebben met de invloed van hormonen op je eetlust en je metabolisme en/of met darmbacteriën. Hoe zit het bijvoorbeeld met hormonen als ghreline, PYY of leptine of de darmbacterie Akkermansia muciniphila?
Dit artikel is opgebouwd uit de volgende paragrafen
- Het jojo-effect: na succesvol afslanken ontstaat toch weer overgewicht
- Onderzoek van Joseph Proietto
- De invloed van hormonen op eetlust en metabolisme
- Het lichaam stuurt aan op terugkeer naar het eerdere zwaardere gewicht
- De rol van de bacterie Akkermansia muciniphila
- Nog onverklaarbare variaties in de snelheid van gewichtstoename en gewichtsverlies
Het jojo-effect: na succesvol afslanken ontstaat toch weer overgewicht
Hoe komt het dat verreweg de meeste mensen die, al dan niet onder begeleiding, dankzij lijnen succesvol zijn afgeslankt, in de loop van de tijd geleidelijk aan weer zwaarder worden?
Het hardnekkige vooroordeel is dat dit te maken heeft met een gebrek aan discipline of wilskracht. Wetenschappelijk staat echter al tientallen jaren vast dat gewichtsverlies een bijna onvermijdelijk verlies aan spiermassa oplevert. Vermager je door te lijnen? Dan verlies je niet alleen vet, maar ook spiermassa. In de praktijk brengt dit met zich mee dat je van het nuttigen van dezelfde hoeveelheid calorieën zwaarder wordt dan toen je nog op je oorspronkelijke gewicht stond. Dit komt omdat spiermassa relatief veel energie nodig heeft. Daarom is het van groot belang dat mensen die afvallen, door middel van lichaamsbeweging aan de vergroting van hun spiermassa werken.
Mensen die serieus, verantwoord en blijvend willen afvallen, krijgen ondanks alle inspanningen nogal eens te maken met het zogenaamde jojo-effect. Dit is het verschijnsel, dat je na het lijnen volgens een al dan niet verantwoord afslankdieet, enige tijd minder streng op je voeding let, waardoor je weer in gewicht aankomt, waarna je opnieuw een afslankdieet gaat volgen, enzovoort. Het netto-effect is vaak dat je door dit lijnen als een jojo op en neer gaat met je gewicht en uiteindelijk zwaarder wordt dan dat je was voordat je de eerste keer op dieet ging. Dit is dus het tegengestelde van efficiënt afvallen.
Onderzoek van Joseph Proietto
Een onderzoeksarts aan de universiteit van Melbourne, Joseph Proietto, had het gevoel dat er meer aan de hand moest zijn. Daarom deed hij onderzoek naar de biologische veranderingen in een lichaam na gewichtsverlies.
Uit wetenschappelijk onderzoek was al langer bekend dat gewichtsverlies samen gaat met verschillende metabolische en hormonale veranderingen. Proietto wilde onderzoeken of deze veranderingen van tijdelijke of permanente aard zijn. Daartoe zette hij en zijn team vijftig mensen met overgewicht of zwaarlijvigheid tien weken lang op een streng caloriebeperkt dieet.
Hij ontdekte dat zelfs een heel jaar na significant gewichtsverlies het nog altijd mollige lijf van mannen en vrouwen zich gedroeg alsof het aan het verhongeren was en alle zeilen bijzette om de verloren kilo’s weer terug te winnen. Hij publiceerde de bevindingen van zijn onderzoek in The New England Journal of Medicine van 27 oktober 2011.
De invloed van hormonen op eetlust en metabolisme
Volgens Proietto zou de werking van een aantal hormonen te maken kunnen hebben met het onderzochte verschijnsel.
Zo staat ghreline bekend als het hongerhormoon, omdat het de eetlust stimuleert. Deze peptide wordt vooral afgescheiden door de maagwand.
Een jaar na het begin van het onderzoek bleek dat het ghrelinewaarde 20% was gestegen. Daarentegen was PYY, een hormoon dat eveneens de eetlust onderdrukt, ook abnormaal laag. Eveneens lager dan verwacht waren de waarden van leptine, een hormoon dat de eetlust onderdrukt en het metabolisme vergroot. Bovendien bleken ook andere hormonen die met eetlust en metabolisme samenhangen, allemaal significant lagere waarden te hebben dan voorafgaande aan het begin van het dieet.
Het lichaam stuurt aan op terugkeer naar het eerdere zwaardere gewicht
Onderzoeker Proietto vermoedt dat het menselijk lichaam een gecoördineerd afweermechanisme kent dat bestaat uit een aantal componenten die allemaal een gewichtstoename bevorderen. In zijn ogen verklaart dit het grote percentage mislukte behandelingen van obesitas.
De rol van de bacterie Akkermansia muciniphila
Op 13 mei 2013 wordt een belangwekkende ontdekking gepubliceerd in PNAS. Onderzoekers van de Katholieke Universiteit van Leuven hebben ontdekt dat er een relatie is tussen het in slechts geringe hoeveelheden aanwezig zijn van de darmbacterie Akkermansia muciniphila en overgewicht of diabetes 2. Uiteraard is er nog veel nader onderzoek nodig voor dat bekend wordt of en op welke manier bij mensen met overgewicht of diabetes II de darmpopulatie gunstig kan worden beïnvloed door toediening van Akkermansia muciniphila. Volgens de onderzoekers zou pre-biotische voeding op dit punt een heilzame rol kunnen spelen.
Nog onverklaarbare variaties in de snelheid van gewichtstoename en gewichtsverlies
Er is nog veel onduidelijkheid over de factoren die van invloed zijn op het gewicht. Zo is bijvoorbeeld wel bekend dat erfelijkheid en eetgewoonten een rol spelen bij het ontstaan van overgewicht, maar zelfs bij tweelingen blijkt sprake te zijn van een onverklaard grote variatie in de snelheid van gewichtstoename en gewichtsverlies. Gewichtstoename kan ook worden veroorzaakt door bijvoorbeeld het hormoon cortisol, een bepaald virus of de veel voorkomende weekmaker BPA. En misschien zelfs door het gebruik van antibiotica.
Daarom is er meer onderzoek nodig om te achterhalen welke factoren er precies een rol spelen en hoe deze kunnen worden beïnvloed.
Een eerdere versie van dit artikel werd door de auteur, An Schrijfstra, op 29 december 2011 gepubliceerd op infonu.nl onder de titel ‘Biologische oorzaken van overgewicht’
Dossier overgewicht
Dit artikel maakt deel uit van het dossier overgewicht.
Bronnen
- The Fat Trap; Tara Parker-Pope; New York Times; 28 december 2011; http://www.nytimes.com/2012/01/01/magazine/tara-parker-pope-fat-trap.html
- Ghreline; http://nl.wikipedia.org/wiki/Ghreline; voor het laatst geraadpleegd op 29 december 2011
Long-Term Persistence of Hormonal Adaptations to Weight Loss; Priya Sumithran, M.B., B.S., Luke A. Prendergast, Ph.D., Elizabeth Delbridge, Ph.D., Katrina Purcell, B.Sc., Arthur Shulkes, Sc.D., Adamandia Kriketos, Ph.D., enJoseph Proietto, M.B., B.S., Ph.D.; N Engl J Med 2011; 365:1597-1604; 27 oktober 2011 - http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1105816; PYY 3-36; http://nl.wikipedia.org/wiki/PYY_3-36; voor het laatst geraadpleegd op 29 december 2011
- Leptine; http://nl.wikipedia.org/wiki/Leptine; voor het laatst geraadpleegd op 29 december 2011
- Cross-talk between Akkermansia muciniphila andintestinal epithelium controls diet-inducedobesity; Amandine Everard [et al.]; PNAS; 13 mei 2013