Hangt onverklaard overgewicht bij mensen in bepaalde gevallen samen met het gebruik van antibiotica? Onder boeren is reeds lange tijd bekend dat dieren die antibiotica kregen, zwaarder worden ook als deze niet anders of extra zijn gaan eten. Kunnen mensen dik worden van het gebruik van antibiotica?
Heeft de beruchte maagbacterie Helicobacter pylori ook onverwacht gunstige eigenschappen die door antibiotica worden geneutraliseerd?
Dit artikel is opgebouwd uit de volgende paragrafen.
- Bijwerkingen van antibiotica
- Invloed van antibiotica op microflora
- Ghreline en overgewicht
- Helicobacter pylori en aandoeningen
- Kritische geluiden over de onderzoeksresultaten
- Toekomstmuziek: bestrijding van overgewicht met gemanipuleerde, heilzame bacteriën
- De nieuwste inzichten over overgewicht door antibiotica
Bijwerkingen van antibiotica
Het gemak waarmee we antibiotica slikken, leidt niet alleen tot resistente bacteriestammen waartegen geen enkel kruid gewassen lijkt, maar ook tot allerlei andere ongewenste gevolgen.
Uit wetenschappelijk onderzoek komt een relatie naar voren tussen het gebruik van antibiotica en allerlei aandoeningen. Men denkt in dit verband aan allergieën, chronisch ontstoken darmen, astma, oesofagale reflux (dit is het terugvloeien van maagzuur in de slokdarm), diabetes type I, maar ook aan obesitas (ziekelijk overgewicht).
Een van de wetenschappelijk onderzoekers op dit gebied is de arts Martin Blaser, die als hoogleraar microbiologie verbonden is aan het New York University Langone Medical Center.
Invloed van antibiotica op microflora
Volgens Martin Blaser verandert de microflora van het menselijk lichaam blijvend na toediening van antibiotica.
In het darmstelsel van de mens zitten. miljarden bacteriën. Over hun functie is weinig bekend.
Een beruchte bacterie is de Helicobacter pylori, die tegenwoordig bekend staat als veroorzaker van maagzweren en darmkanker.
Overigens, lang niet alle darmbacteriën zijn schadelijk. Sommige soorten bacteriën zijn zelfs gunstig.
Ook lijkt een aantal bacteriën naast schadelijke, tegelijkertijd ook gunstige eigenschappen te hebben. Dat lijkt bijvoorbeeld te gelden voor de in het algemeen als zeer schadelijk beschouwde Helicobacter pylori.
Ghreline en overgewicht
Ghreline is een voornamelijk door de maagwand afgescheiden hongerhormoon. Deze peptide stimuleert de voedselinname en bovendien de afzetting van vet. Na een maaltijd behoort het ghrelineniveau te dalen. Van mensen die lijden aan zwaarlijvigheid, is bekend dat zij een lagere ghrelinespiegel hebben.
Volgens Martin Blaser blijkt uit laboratoriumonderzoek bij muizen dat toediening van antibiotica tot meer lichaamsvet lijkt. Dat is het geval als antibiotica aan muizen wordt toegediend in vergelijkbare doses als die aan kinderen wordt gegeven ter bestrijding van oor- en keelinfecties. De toename van lichaamsvet is ook het geval als er helemaal niets aan hun voeding verandert. De dosis antibiotica tegen oor- en keelinfecties blijkt bij veel patiënten al voldoende om ook de Helicobacter pylori te doden.
Dat antibiotica tot gewichtstoename kan leiden, wekt weinig verbazing: onder boeren is namelijk al lange tijd bekend dat dieren die antibiotica krijgen, zwaarder worden, ook als aan hen geen andere of extra voeding wordt voorgezet.
Ook onderzoeken van andere wetenschappers wijzen op het verband tussen een verstoring van de darmflora en de kans op gewichtstoename. Het gaat hierbij om onderzoeken van bijvoorbeeld Peter Turnbaugh van de Harvard Universiteit en Jeffrey Gordon van de Washington Universiteit.
Helicobacter pylori en aandoeningen
Niet alleen uit research van Martin Blaser, maar ook uit dat van andere wetenschappers, zoals Yu Chen, die verbonden is aan de New York Universiteit, blijkt een omgekeerde relatie tussen de aanwezigheid van de Helicobacter pylori en allerlei aandoeningen, zoals jeugdastma, hooikoorts en huidallergieën. Een omgekeerde relatie wil hier zeggen dat als de genoemde bacterie in een menselijk lichaam afwezig is, de kans op de aanwezigheid van genoemde aandoeningen groter is.
Kritische geluiden over de onderzoeksresultaten
De Nobelprijswinnaar Barry Marshall plaatst kanttekeningen bij de bovengenoemde onderzoeksresultaten. Hij wijst erop dat met antibiotica veel mensenlevens zijn en worden gered. Ook heeft hij geconstateerd dat mensen bij wie de inwendige flora door antibiotica is verstoord, in de loop van de tijd de bestreden bacteriën vaak weer oplopen door contact met mensen uit hun omgeving. Overigens vindt ook hij er vaak al te gemakkelijk naar antibiotica ter bestrijding van bacteriële infecties wordt gegrepen.
Toekomstmuziek: bestrijding van overgewicht met gemanipuleerde, heilzame bacteriën
De bovengenoemde onderzoeker Barry Marshall hoopt dat ter bestrijding van aandoeningen zoals obesitas en astma op een dag gekweekte en gemanipuleerde Helicobacter pylori-bacteriën kunnen worden ingezet in een vorm waarin deze van hun schadelijke gevolgen zijn ontdaan, maar hun heilzame werking hebben behouden. Barry Marshall heeft van diverse fondsen gelden gekregen voor grootschalige onderzoeken naar normale en gezonde microflora bij de mens.
De hoop is dat dankzij onderzoeken op dit gebied mensen een duurzaam gezond gewicht kunnen bereiken zonder alsmaar serieus te hoeven lijnen.
De nieuwste inzichten over overgewicht door antibiotica
Er komen steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen die de inzichten van de arts-microbioloog Martin Blaser over het ontstaan van obesitas door het gebruik van antibiotica bevestigen. Zo blijkt in 2014 uit de resultaten van een onderzoeksteam van Blaser uit een reeks experimenten met pasgeboren muizen dat een tijdelijke verstoring van hun darmflora door toediening van laaggedoseerde antibiotica over een periode van vier weken tot structurele veranderingen leidt die pas later in het leven optreden. Zo werden deze muizen op latere leeftijd dikker dan hun soortgenoten.
Op donderdag 13 november 2014 verzorgde Martin Blaser in Nederland de jaarlijkse Anatomische les. In dat kader hield hij een lezing in Amsterdamover de ondermijning van onze gezondheid door overmatig gebruik van antibiotica in de patiëntenzorg en de bio-industrie.
De Anatomische Les is een jaarlijkse, medische publiekslezing op het snijvlak van geneeskunde en maatschappij. Voor deze lezing wordt door de organisatie (het Academisch Medisch Centrum (AMC), het VU medisch centrum en de Volkskrant) elk jaar een spreker aangezocht die in zijn of haar discipline internationaal toonaangevend is.
Martin Blaser heeft ook een boek geschreven Missing Microbes, in het Nederlands verkrijgbaar onder de titel De beestjes in ons.
Een eerdere versie van dit artikel werd door de auteur, An Schrijfstra, op 2 november 2011 gepubliceerd op infonu.nl onder de titel ‘Overgewicht door antibiotica’
Dossier overgewicht
Dit artikel maakt deel uit van het dossier overgewicht.
Bronnen
- Hou je bacteriën te vriend; 3 november 2014; Irene van Elzakker; https://www.amc.nl/web/Het-AMC/Nieuws/AMC-Magazine/Archief/Hou-je-bacterien-te-vriend.htm
- Volkskrant onze hygiëne brengt ons in gevaar; Jop de Vrieze; Volkskrant, 4 oktober 2014; http://www.volkskrant.nl/leven/onze-hygiene-brengt-ons-in-gevaar~a3761473/
- De Anatomische Les 2014; AMC; https://www.amc.nl/web/Het-AMC/Jaarlijkse-evenementen/De-Anatomische-Les-1/De-Anatomische-Les-2014.htm
- In Some Cases, Even Bad Bacteria May Be Good; Kate Murphy; New York Times, 31 oktober 2011; http://www.nytimes.com/2011/11/01/health/scientist-examines-possible-link-between-antibiotics-and-obesity.html
- Eradicating Dangerous Bacteria May Cause Permanent Harm; in ScienceDaily (Aug. 24, 2011); s.n.; in: http://www.sciencedaily.com/releases/2011/08/110824131547.htm
- Publications Martin Jack Blaser: http://www.med.nyu.edu/biosketch/blasem01/publications
- The effect of H. pylori eradication on meal-associated changes in plasma ghrelin and leptin; Fritz Francois, Jatin Roper, Neal Joseph, Zhiheng Pei,Aditi Chhada, Joshua R Shak,Asalia Z Olivares de Perez,Guillermo I Perez-Perez en Martin J Blaser;BMC Gastroenterol;
online gepubliceerd op14 april 2011; in: http://www.biomedcentral.com/1471-230X/11/37 - Ghreline in: http://nl.wikipedia.org/wiki/Ghreline