Pianiste en concentratiekamp-overlevende Alice Herz (1903-2014) had een uitgesproken mening over een aantal zaken en wist dat met een bijzonder gevoel voor humor tot uiting te brengen. Ook toen ze al ver over de honderd was. Ze had een groot optimisme en ze hechtte veel waarde aan werk en discipline. En ze zorgde ervoor dat ze zowel geestelijk als lichamelijk actief bleef. Verder was haar voedingspatroon opmerkelijk. En er was meer dat haar een uniek gevoel van wellness gaf, ondanks alles wat ze door de Tweede Wereldoorlog had moeten doormaken…
Wat vond Alice Herz belangrijk in het het leven?
- Optimisme
- Werk en discipline
- Hedendaagse ontwikkelingen en moderne gemakken
- De prachtige wereld van schoonheid en wonderen
- Levenslang willen blijven leren
- Lichamelijke activiteit tot op zeer hoge leeftijd
- Voeding
Optimisme
Toen haar in 2006 (bijna acht jaar voor haar overlijden als honderdtienjarige op 23 februari 2014) werd gevraagd naar het geheim van haar zeer lange leven, antwoordde ze: ‘In een woord: optimisme. Ik kijk naar het goede.’ Volgens haar is het de keus van elk mens om naar het goede of het slechte te kijken. Deze visie hielp haar mede het concentratiekamp te overleven.
Ze geloofde vurig in de waarde van een optimistische levenshouding. Volgens haar ging optimisme samen met een ontspannen lichaam.
Pessimisme daarentegen laat je lichaam zich op een onnatuurlijke manier gedragen, zo vond Alice Herz. Haar tweelingzus Mariana (‘Mizzi’), die reeds in 1974 in Jeruzalem overleed, was in haar ogen buitengewoon begaafd, maar verschrikkelijk pessimistisch. En dat terwijl ze dezelfde vader en moeder en dezelfde opvoeding kreeg.
Werk en discipline
Alice Herz-Sommer hield van werk. ‘Werk is de beste uitvinding, de beste.’ Ze bleef dan ook tot op zeer hoge leeftijd lesgeven in het pianospel. Toen ze 106 jaar oud was, speelde ze elke ochtend van tien tot een uur piano. Op haar 110e jaar vertelde ze dat ze nog elke dag twee uur lang piano studeerde.
Pianospelen was voor haar ook een vorm van discipline. Dankzij het studeren op de piano vond ze troost in de muziek en wist ze de verdrietige gebeurtenissen in haar leven te boven te komen. Ze geloofde dat het een mens gelukkig maakt om iets te doen te hebben, want het ergste wat er is, is verveling. ‘Verveling is gevaarlijk.’
Hedendaagse ontwikkelingen en moderne gemakken
Ze hield de moderne ontwikkelingen bij en wist de moderne gemakken te waarderen. Daarbij had ze een geweldig gevoel voor humor. Zo vertelde ze eens: ‘Wat ik op hoge leeftijd heb geleerd, is dankbaar te zijn dat we een mooi leven hebben. Er is elektriciteit, auto’s, telegraaf, telefoon en internet. We hebben ook de hele dag warm water. We leven als koningen.’
De prachtige wereld van schoonheid en wonderen
Alice Herz-Sommer geloofde ook dat ze zo oud was geworden omdat ze naar de mooie dingen van het leven keek. Ze geloofde dat de wereld prachtig was, buitengewoon prachtig vol schoonheid en wonderen. ‘Onze hersens, het geheugen, hoe werkt dat? Om niet te spreken van kunst en muziek… Het is een wonder.’
In haar ogen waardeert een mens dat soort dingen meer, naarmate je ouder wordt. Jonge mensen nemen dingen vaak voor vanzelfsprekend. Pas als je zeer oud wordt, ga je de schoonheid van het leven beseffen. Ouderen begrijpen de natuur beter. Als je ouder bent, heb je herinneringen en kun je de dingen beter waarderen. ‘Je bent voor alles dankbaar. Voor alles.’
Muziek was haar wereld en dankzij die muziek voelde zij zich de allerrijkste mens. En ze beschouwde zichzelf als een van de gelukkigste levende mensen ter wereld.
Levenslang willen blijven leren
Om haar hoofd scherp en helder te houden, bezocht ze drie maal per week de University of the Third Age, een soort hoger onderwijs voor ouderen. Daar studeerde ze geschiedenis, filosofie en de geschiedenis van het jodendom. Dit deed ze tot ze ongeveer 106 jaar was. Toen moest ze daarmee stoppen vanwege problemen met haar rug.
Lichamelijke activiteit tot op zeer hoge leeftijd
Alice Herz speelde niet alleen elke dag urenlang gedisciplineerd piano tot aan het eind van haar leven, maar tot haar 97e jaar ging ze elke dag zwemmen in een zwembad in de buurt.
Toen ze 106 jaar was, vertelde dat ze veel met ‘verschrikkelijke pijn’ liep, maar dat het na een minuut of twintig een stuk beter werd. Ze geloofde dat zitten of liggen ongezond was.
Ze was een doorzetter in een groot aantal opzichten. Toen op een gegeven moment twee vingers te onwillig waren om piano te spelen, bedacht ze een methode om met acht vingers te kunnen spelen en paste de vingerzetting aan. Zo kon ze doorgaan met haar dagelijkse drie en later twee uur pianostudie per dag.
Voeding
Op een vraag naar haar voedingsinzichten antwoordde ze dat het haar verstandig leek om niet veel te eten, maar ook om géén honger te hebben. Zelf at ze al dertig jaar hetzelfde: vis of kip en veel groente. En goede soep. Dat was alles. Ze dronk geen thee, koffie of alcohol, maar beperkte zich tot heet water.
Over hoge ouderdom
Toen haar eens gevraagd werd naar haar gedachten over zeer hoge ouderdom, vertelde ze als eerste dat al haar familie en vrienden allang waren overleden. Ze had nog nooit iemand van boven de honderd jaar ontmoet. In haar jeugd werd iemand van zestig reeds als oud beschouwd.
Over het oud zijn, vertelde ze toen: ‘Iedereen wil een hoge leeftijd bereiken, maar oud zijn, is in wezen de hele tijd sukkelen. Het lichaam heeft geen weerstand meer tegen ziekte.’ Toch was ze tot vrijwel op het laatst van haar leven betrekkelijk gezond: ze kon zelfstandig overeind komen en wandelen, en bijvoorbeeld thee zetten voor haar gasten, de telefoon beantwoorden, boeken lezen en van muziek genieten.
Toen haar werd gevraagd of ze bang was voor de dood, antwoordde ze: ‘Nee, helemaal niet. Nee, ik was een goed mens. Ik heb mensen geholpen. Ik werd liefgehad. Ik heb een goed gevoel.’
Boeken en documentaires over het leven Alice Herz-Sommer
Het lange en opmerkelijke leven van Alice Herz-Sommer was onderwerp van een groot aantal interviews in internationale bladen. Bovendien was zij een inspiratiebron voor schrijvers en filmmakers.
Een van de biografieën over haar leven is: A Garden of Eden in Hell (oorspronkelijk gepubliceerd in 2007; later opnieuw uitgegeven onder de titel Alice’s Piano geschreven door Melissa Müller en Reinhard Piechocki). Dit boek is in het Nederlands uitgegeven als Etudes van troost.
Een andere biografie is: A Century of Wisdom: Lessons From the Life of Alice Herz-Sommer, the World’s Oldest Living Holocaust Survivor. Deze biografie is van de hand van Caroline Stoessinger en verscheen in 2012. Dit boek is in het Nederlands vertaald onder de titel De pianiste van Theresiënstadt
Ze kwam ook voor in een aantal documentaires. Zo had de BBC toen ze 106 jaar was, een televisiedocumentaire over haar gemaakt: Alice Sommer Herz at 106: Everything Is a Present. Ook was zij de hoofdpersoon in de The Lady in Number 6: Music Saved My Life een filmisch portret van Malcolm Clarke. Een week na haar overlijden op 23 februari 2014 werd die documentaire bekroond met een Oscar.
Meer artikelen over het leven van Alice Herz
Over Alice Herz verschenen onder andere ook de volgende artikelen:
- Overleven dankzij Chopin
- De jeugd en vooroorlogse jaren van Alice Herz
- 1939. Het begin van donkere tijden voor Alice Herz De Duitse bezetting van haar woonplaats Praag
- 1943-1945. Alice Herz in het concentratiekamp Theresienstadt Overleven dankzij de piano
- 1949. Alice Herz emigreerde naar Israël Haar gelukkigste jaren
- 1986-2014. De late levensjaren van Alice Herz-Sommer Niet treuren, maar begrijpen
- Alice Herz’ opmerkelijke kijk op de wereld
Bronnen
Voor dit artikel is een groot aantal bronnen gebruikt.
*Alice Herz-Sommer werd geboren als Alice Herz. Na haar huwelijk met Leopold Sommer, zette ze de naam van haar echtgenoot achter de hare. Ze werd ook bekend als Alice Sommer.